تراژدی محرم در کنار جنبه عقلانی آن

واقعه کربلا را می‌توان از هفت منظر تحلیل کرد:

» منظر مذهبی (با یک زیرشاخه مهم که منظر شیعی است).

» منظر تراژيک و حزن آلود

» منظر سیاسی (رویکرد اصلاح اجتماعی)

» منظر عرفانی

» منظر انسانی

» منظر حماسی

» منظر عقلانی

این هفت منظر با هم همپوشانی‌هایی دارند. اما نکته آنجاست که بیشتر روایت‌هایی که از واقعه عاشورا می‌شود از دو منظر اول است. قبل از انقلاب هم منظر سوم خیلی کاربرد داشت. به منظر عرفانی نیز به صورت محدود پرداخته شده است اما به نظر می‌رسد منظر حماسی و از آن مهم‌تر منظر عقلانی مغفول مانده است.

عمیقا آرزو دارم یک پژوهشگر چشم آبی اروپایی بیاید و واقعه کربلا را از منظر عقلانی بررسی کند! آن مقدار که من درک می‌کنم تصمیمات و اقدامات اتخاذ شده در واقعه کربلا کاملاً مبتنی بر محاسبات دقیق و استدلال‌های هوشمندانه بوده است. به گوشه‌ای از این تصمیمات و اقدامات دقت کنید:

» خروج از مدینه در زمان حج (بزرگ‌ترین رخداد اجتماعی مسلمانان) در مقابل گزینه ماندن در مدینه که باعث استفاده هوشمندانه از یک تجمع بزرگ است.

» به همراه بردن جمع کثیری از خانواده به ويژه زنان و کودکان در مقابل گزینه راه افتادن جمع قلیلی از مردان که این خود باعث شد که همه چیز بعد از عاشورا تمام نشود.

» حرکت به سمت کربلا از شاهراه‌های اصلی حرکت در مقابل گزینه مسیرهای فرعی که فرصت سرکوب مخفیانه را از حریف گرفت.

» خروج زودهنگام و غیرمنتظره از مناسک حج در مقابل گزینه ماندن مانند بقیه مسلمانان تا انتهای مناسک حج که استفاده هوشمندانه از ایجاد شوک از طریق رفتار غیرمنتظره است.

» ورود به جنگ فرد به فرد در مقابل گزینه جنگ جمعی.

وقتی این زنجیره تصمیمات و اقدامات را کنار هم می‌گذاریم، یک عقلانیت استراتژيک ناب نمایان می‌شود.

از این دست اقدامات و تصمیمات زیاد است. آنچه تا کنون از واقعه عاشورا روایت شده بیشتر گرایش داشته تا روایتی تراژیک، مظلومانه، احساسی و غم‌انگیز باشد-که صد البته این واقعه تراژیک است و احساس هر که از انسانیت بویی برده باشد را برمی‌انگیزاند- اما این همه ماجرا نیست.

تاکید می‌شود که به جد معتقدم نباید در دام ایده‌های روشنفکرنمایانه افتاد و جنبه‌های تراژیک و احساسی را از محرم و عاشورا جدا کرد. اصلا عقلانیت نهفته در واقعه عاشورا نمی‌تواند فهمیده شود مگر در کنار جنبه حزن‌آلود و تراژیک محرم. ما نیازمند عقلانیت محرم هستیم.

حیف است! حیف که «خورشید حسین» فقط از زاویه‌ای محدود بر ما بتابد.

هفته سوم امرداد/ شماره 90 افق اقتصاد