پنج دریاچه خاورمیانه در حال مرگ
درجه حرارت و سوء‌مدیریت به ناامنی آب کمک کرده و می‌تواند منجر به بحران زیست‌محیطی شود. خاورمیانه در خط مقدم بحران جهانی آب و هوایی قرار دارد و درجه حرارت این ناحیه در برخی از مناطق از مرز 50 درجه سانتیگراد عبور می‌کند.
دمای بالا همراه با خشکسالی‌های متوالی، الگوهای بارش نامنظم و سوء‌مدیریت محیط‌زیست، خطر جبران‌ناپذیری را بر مناظر طبیعی و ساختارهای جغرافیای خاورمیانه بوجود آورده است.
مهمترین آنها دریاچه‌های منطقه هستند که به دلیل ترکیبی از اثرات مانند جریان کم آب‌های سطحی و تبخیر از سطح دریاچه‌ها در حال کوچک‌شدن هستند. برنامه‌ریزی ضعیف زیست‌محیطی، مانند تغییر مسیر آب از نهرها و رودخانه‌هایی که دریاچه‌ها را تغذیه می‌کنند نیز بر سطح آب تاثیر داشته است.
عواقب آن محدود به کمبود آب نیست بلکه شامل تاثیرات مخرب بر معیشت و افزایش شوری شده که باعث می‌شود ماهی‌ها و دیگر آبزیان در دریاچه‌ها نتوانند زنده بمانند. با افزایش جمعیت در سرتاسر خاورمیانه و افزایش تقاضا برای آب شیرین و منابع غذایی، سرنوشت دریاچه‌های این منطقه می‌تواند پیامدهای چشمگیرتری داشته‌باشد.
دریاچه ارومیه | ایران
زمانی بزرگترین دریاچه خاورمیانه بود. بیشتر وسعت دریاچه ارومیه ایران به اراضی نمک‌زار تبدیل شده است. دریاچه آب شور، واقع در شمال غربی ایران، زمانی یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های گردشگری ایران بوده و امرار معاش خانوارهای محلی را برعهده داشته است. این درحالی است که امروزه ساختمان‌های متروکه و قایق‌های فرسوده دریاچه را احاطه کرده‌اند .
به گفته مقامات رسمی ایران، حجم دریاچه از سال 1990 به نصف رسیده است و تغییرات آب و هوایی باعث کوچک‌شدن حوضه آب آن و افزایش شوری آب باقی‌مانده شده است. سطح بالای نمک باعث شده تا زمین‌های اطراف دریاچه برای تولید کشاورزی نامناسب باشد و بیش از پیش بر مشکلات مردم محلی بیفزاید.
به گفته رسانه‌های ایرانی، این دریاچه زمانی محل زندگی حدود 60 هزار فلامینگو بود. تنها در سه ماهه اول سال 2021 بدلیل بارندگی کمتر از حد انتظار، سطح آب 30 سانتی‌متر کاهش یافته‌است.
همچنین ساخت 43 سد در رودخانه‌های حوضه دریاچه ارومیه باعث شده تا یک عنصر دست‌ساز در کاهش سطح آب این دریاچه موثر باشد. به نظر می‌رسد امنیت آبی به یک موضوع مهم در ایران تبدیل شده است. در تابستان 2021 کمبود آب به جرقه‌ای برای اعتراضات گسترده در جنوب غربی – استان خوزستان –منجر شد.
دریاچه توز| ترکیه
ترکیه ممکن است به زودی یکی از بزرگترین دریاچه‌های خود را از دست بدهد زیرا خشکسالی‌های متوالی بر سطح آب دریاچه توز اثر گذاشته است.
به گفته پروفسور ایکمل ارلات، دریاچه توز که در استان مرکزی قونیه واقع شده در هفت ماهه اول سال 2021 دچار خشکسالی بی‌وقفه بوده است. ارلات به رسانه‌های محلی گفت که افزایش دما و استفاده از آب برای آبیاری نیز در کاهش آب این دریاچه موثر بوده است.
کوچک‌شدن دریاچه، جان حیات وحش منطقه را نیز تهدید می‌کند. هزاران فلامینگو بدلیل غیرقابل‌زیست‌شدن این زیستگاه تلف‌شده‌اند. محققان هشدار داده‌اند که اگر اقدامی برای حفاظت از محیط‌زیست منطقه انجام نشود، شرایط بدتر خواهد شد.
دریای مرده
دریای مرده به خاطر شوری زیاد که به شناگران کمک می‌کند تا غوطه‌ور بمانند و خواص غنی از مواد معدنی بین گردشگران معروف است. برخی معتقدند آب دریای مرده دارای خواص درمانی است. در حالی که برخی دیگر آن را بدلیل حضور تاریخی در کتاب مقدس مورد احترام می‌شمارند.
بحر‌المیت بین اردن، اسرائیل و کرانه باختری اشغالی محصور شده است. دریای مرده، مانند دیگر دریاچه‌های این فهرست، بدلیل ترکیبی از عوامل بشر و محیط‌زیست در حال کوچک‌شدن است. اسرائیل با اشغال فلسطین، از دهه 1960 جریان‌های ورودی به دریای مرده–رودخانه‌ها و نهرها – را بمنظور رفع نیاز خود به آب منحرف کرده است.
کارشناسان همچنین معتقدند که بهره‌برداری از آب دریاچه برای استخراج مواد معدنی به کاهش سطح آب کمک کرده است. مواد معدنی در دریای مرده اغلب در محصولات بهداشتی و آرایشی استفاده می‌شود.
سطح دریاچه از دهه 1960 حدود یک‌سوم کاهش یافته است. برآوردها نشان می‌دهد که سطح آب بیش از یک متر در سال کاهش می‌یابد. با پایین‌آمدن سطح آب، چاله‌ها شروع به نمایان‌شدن کرده‌اند. چشم‌انداز منطقه آسیب دیده است و راه‌رفتن بر روی اراضی بدلیل چاله‌ها برای مردم ناامن شده‌است.
دریاچه میل| عراق
دریاچه میل عراق، که به آن دریاچه رزاره نیز گفته می‌شود، در غرب کربلا واقع شده است و زمانی هزاران نفر را برای سفرهای روزانه جذب می‌کرد. با این حال، دریاچه پس از خشک‌شدن بخش قابل توجهی از آن شبیه زمین متروکه شده است.
دریاچه میل که از رودخانه فرات، بارش و آب‌های زیرزمینی تغذیه می‌شود، به امرار معاش ساکنین منطقه نیز کمک می‌کند. اما با از بین رفتن آن، اقتصاد محلی شروع به کوچک‌شدن کرده و گردشگری بطور ویژه تحت تاثیر قرار گرفته است. دریاچه هم‌اکنون مملو از اجساد ماهی‌ها و قایق‌های ماهیگیری رها شده است و تعداد گردشگران به تدریج کاهش یافته است.
سیاست‌های منطقه‌ای آب به کاهش سطح آب دریاچه کمک کرده است. بسیاری از این سیاست‌ها دلیل کاهش جریان رودخانه فرات است که به نوبه خود ناشی از ساخت سدهای بیشتر در بالادست این رودخانه در ترکیه است. به گفته عون طائب، یکی از اعضای هیات مشورتی وزارت منابع آب عراق، در دهه 1990، وزارت کشاورزی عراق تلاش کرد پروژه‌ای را برای پرورش ماهی‌های دریایی راه‌اندازی کند. اما کار ناموفق بود و نشان می‌داد که دریاچه مرده است.
مقامات رسمی عراق همچنین اعلام کرده‌اند که کوچک‌شدن دریاچه به دلیل خشکسالی‌های متوالی بوده که عراق در سال‌های اخیر تجربه کرده است و می‌تواند تا سال 2026 ادامه یابد. تلاش برای نجات دریاچه با میزان قابل توجه آلودگی موجود در آن پیچیده‌تر می‌شود.
دریاچه وان| ترکیه
دریاچه وان یکی از بزرگترین دریاچه‌های ترکیه است. موقعیت این دریاچه در میان کوه‌های شرق آناتولی به آن کمک کرده تا به یک مقصد گردشگری تبدیل شود. بعنوان دریاچه‌ای نمکی، آب آن برای آبیاری و مصرف انسان مفید نیست. اما با این وجود افزایش دما به کاهش سطح آن کمک کرده است .
دانشمندان هشدار داده‌اند که این دریاچه بدلیل تاثیرات گرمایش زمین با تهدید جدی روبروست. زیرا میزان تبخیر در دریاچه در حال حاضر سه برابر میزان بارش است. کارشناسان معتقدند که اگر الگوهای فعلی ادامه یابد، دریاچه همچنان کوچک شده و در نهایت بطور کامل خشک می‌شود. / envnew.ir | Middle East Eye
هفته دوم مهر/ شماره 97 افق اقتصاد
