پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین در بازار جهانی مواد غذایی
سید مهدی مهدیان
اوکراین با برخورداری از حاصلخیزترین زمین های روی زمین، قرن هاست که به عنوان سبد نان اروپا شناخته میشود. صادرات کشاورزی اوکرین شامل غلات، روغن های گیاهی و مجموعه ای از سایر محصولات مرتبط، به منظور تامین مواد غذایی از آفریقا تا آسیا بسیار مهم است. نکته مهم این است که بخش قابل توجهی از پربارترین زمین های کشاورزی اوکراین در مناطق شرقی آن واقع شده است، دقیقاً همان مناطقی که در هدف اصلی حمله روسیه هستند. یکی از نگرانی‌هایی که در این جنگ، نسبتاً مورد توجه قرار نمی‌گیرد این است که با وجود حمله روسیه چه اتفاقی برای کشورهای سراسر جهان که برای تامین مواد غذایی به اوکراین وابسته هستند، می‌افتد.
اوکراین بزرگترین صادرکننده ذرت، جو و چاودار است اما گندم این کشور است که بیشترین تأثیر را بر امنیت غذایی در سراسر جهان دارد. در سال 2020، اوکراین تقریباً 18 میلیون تن گندم از مجموع برداشت 24 میلیون تنی را صادر کرد که این کشور را به پنجمین صادرکننده بزرگ جهان تبدیل کرد. چین و اتحادیه اروپا مشتریان مهم این محصول اوکراین هستند، اما «جهان در حال توسعه» جایی است که گندم اوکراین به واردات ضروری آن تبدیل شده است.
به عنوان مثال، طبق داده‌های سازمان خواربار و کشاورزی (FAO) حدود نیمی از کل گندم مصرف شده در لبنان در سال 2020 از اوکراین خریداری شده است. لبنان با تکیه بر نان و سایر محصولات غلات برای 35 درصد کالری دریافتی جمعیت، به شدت به گندم اوکراین وابسته است.
در همین راستا «الکس اسمیت»، تحلیلگر موسسه بریکثورو در مقاله جدیدی برای وب‌سایت فارین پالسی می‌‌نویسد: «از 14 کشوری که بیش از 10 درصد از مصرف گندم خود را با واردات از اوکراین تامین میکنند، تعداد قابل توجهی در حال حاضر با ناامنی غذایی ناشی از بی ثباتی سیاسی روبرو هستند. به عنوان مثال، یمن و لیبی به ترتیب 22 و 43 درصد از کل گندم مصرفی خود را از اوکراین وارد میکنند. مصر، بزرگترین مصرف کننده گندم اوکراین، در سال 2020 بیش از 3 میلیون تن یعنی حدود 14 درصد از کل گندم خود را وارد کرد. بر اساس داده های فائو، اوکراین همچنین 28 درصد گندم مالزی، 28 درصد اندونزی و 21 درصد از گندم بنگلادش را در سال 2020 تامین کرده است.»
بخش بزرگی از تولید گندم این کشور از سبد نان تاریخی شرق اوکراین – خارکف، دنیپروپتروفسک، زاپوریژیا و استان‌های خرسون، درست در غرب دونتسک و لوهانسک، که در حال حاضر به کنترل نیروهای تحت حمایت روسیه و روسیه درآمدخ است، تامین میشود.
درست است که هرکسی که زمین را کنترل کند در نهایت ثروت آن را استخراج خواهد کرد، اما شرایط پیش رو در بخش‌های شرقی اوکراین تولید را بسیار فراتر از تهاجم اولیه تحت تأثیر قرار می‌‌دهد. زیرا جنگ باعث فرار کشاورزان و تخریب زیرساخت‌ها و نابودی تجهیزات میشود.
قیمت‌های جهانی مواد غذایی در حال حاضر همراه با سایر کالاها در حال افزایش است و هر گونه اختلال در بازار، شوک‌های بیشتر قیمتی را به همراه دارد، زیرا کشورهای واردکننده برای تامین تقاضای خود در بازار سخت‌تر تلاش میکنند. ناامنی غذایی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه که برای امرار معاش به اوکراین وابسته هستند تشدید خواهد شد. در کشورهای بی ثبات سیاسی مانند لیبی، یمن و لبنان، شوک های اضافی به قیمت مواد غذایی و گرسنگی حاصل از آن می‌‌تواند به راحتی وضعیت بد منطقه را بدتر کند. در بسیاری از کشورهای دیگر نیز افزایش قیمت ها و ناامنی غذایی می‌‌تواند به درگیری دامن بزند و تنش های قومی را تشدید کند. در نتیجه دولت ها بی ثبات خواهند شد و این باعث سرایت خشونت به مرزها میشود.
این سناریوها را نباید ساده انگاشت. هنوز یک دهه از قیام های بهار عربی نمی‌گذرد که دیدیم افزایش قیمت مواد غذایی به مثابه جرقه آغاز تحولات انقلاب در تونس و مصر عمل کرد. به عنوان یک مثال بسیار جدیدتر کافی است به قزاقستان نگاهی بیندازیم تا ببینیم افزایش قیمت یک کالای اصلی – در این مورد سوخت – چقدر می‌‌تواند منجر به اعتراضات، خشونت شود. نارضایتی‌های یک جامعه ممکن است بسیار گسترده باشد و در طی سال‌ها انباشته شده باشد، اما اغلب یک شوک قیمتی است که باعث بروز و علنی شدن نارضایتی ها میشود.
دلایل زیادی وجود دارد که چرا حمله روسیه به اوکراین باید متوقف شود و مهمترین آن ها اختلال در تحویل مواد غذایی یکی از مهم ترین سبدهای نان جهان است. در غیر اینصورت دولت‌های سراسر جهان برای ارسال کمک‌های غذایی به کشورهای نیازمند و تسریع در تغییر زنجیره تامین برای هدایت صادرات به مشتریان فعلی اوکراین باید آماده واکنش سریع به منظور جلوگیری از ناامنی غذایی و قحطی احتمالی باشند./اندیشکده جریان
